Het gebruik van generatieve AI (GenAI) binnen de Nederlandse overheid is het afgelopen jaar exponentieel toegenomen. Waar in 2024 nog slechts acht toepassingen werden geregistreerd, worden nu 81 verschillende toepassingen gebruikt door ministeries, gemeenten, provincies en agentschappen.
Uit de recent verschenen TNO-monitor in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties blijkt dat bijna de helft van die toepassingen (37) inmiddels deel uitmaakt van de dagelijkse praktijk binnen overheidsorganisaties. Gemeenten blijken het meest actief, vooral met chatbots voor informatieverwerking; ook agentschappen zoals het Nationaal Archief en het Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) maken gebruik van GenAI.
Het merendeel van de toepassingen (zo’n 78 procent) is bedoeld voor intern gebruik door medewerkers; slechts een klein deel is gericht op burgers (17 procent) of bedrijven (2 procent). Veel organisaties kiezen er bewust voor om medewerkers een interne, organisatie-brede chatbot te bieden, in plaats van gebruik te laten maken van openbare chatbots, om schaduwgebruik te voorkomen en beter grip te houden op privacy en veiligheid.
Toch roept de toegenomen inzet van GenAI ook zorgen op, met name over de afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers. Veel toepassingen draaien op modellen en infrastructuur uit de Verenigde Staten, wat vragen oproept over controle, digitale soevereiniteit en veiligheid. Overheidsorganisaties kijken daarom naar manieren om die afhankelijkheid te verkleinen, passend binnen de Nederlandse digitaliseringsstrategie (NDS).
Hoewel GenAI volop wordt omarmd om werkprocessen te versnellen en efficiënter te maken, geven onderzoekers aan dat innovatie op zich geen doel moet zijn. Het belangrijkste is dat toepassingen daadwerkelijk bijdragen aan effectiviteit, zonder de grip op data en veiligheid te verliezen.