Wie een blik werpt in het Shintomi-verpleeghuis in hartje Tokio, ziet een voorproefje van de toekomst. Van buiten oogt het gebouw als een gewone instelling, maar binnen is het een levend laboratorium waar ouderenzorg en technologie samensmelten. Hier lopen ouderen rond met exoskeletten, zingen humanoïde robots voor volle zalen, en knuffelen bewoners met een zeehondenpup die niet van vlees en bloed is, maar van kunststof en sensoren.
Japan, het land met de hoogste levensverwachting ter wereld, staat voor een enorme vergrijzingsgolf. En omdat werkmigratie er weinig populair is, wordt fors ingezet op mensvervangende én mensondersteunende technologie. Inmiddels maakt bijna een kwart van de zorginstellingen gebruik van zorgrobots – tien jaar geleden was dat nog slechts 15 procent.
Van knuffelrobothond tot tilbeer
In de eetzaal van Shintomi ligt Paro, een robothuisdier in de vorm van een zeehondenpup. Onder zijn zachte vacht zitten sensoren en motoren die reageren op aanraking en geluid. Bewoners voeren hem liefdevol een denkbeeldig hapje rijst, en Paro kirde tevreden terug. Het lijkt speelgoed, maar de robot blijkt een effectief hulpmiddel tegen eenzaamheid.
Verderop bereidt Pepper, de humanoïde robot van SoftBank, zich voor op een voorstelling. Hij zwaait, zingt en projecteert sushi’s op een groot scherm voor slechtziende ouderen, die vrolijk meetellen hoeveel er voorbijrollen. Het levert plezier en cognitieve prikkels op, niet alleen voor bewoners maar ook voor buurtgenoten die langskomen.
Robear – een krachtige tilrobot in de vorm van een vriendelijke beer – wordt binnenkort verwacht. Hij kan patiënten optillen zonder dat zorgverleners hun rug belasten. In dezelfde categorie vallen Hug, een kleinere tilrobot, en exoskeletten die ouderen letterlijk helpen weer op de been te komen. Nieuwere modellen kunnen zelfs hersensignalen uitlezen om evenwicht te corrigeren.
Praktische toepassingen in de zorg
De meeste zorgrobots in Japan worden nu ingezet voor drie taken:
- Tillift en fysieke ondersteuning – zodat personeel minder zwaar belast wordt.
- Medicatiecontrole en geheugensteun – robots checken of pillen zijn ingenomen of afspraken niet vergeten.
- Sociale en emotionele interactie – robots die praten, zingen of knuffels aanbieden, helpen tegen eenzaamheid en onrust.
De Japanse overheid stimuleert dit met subsidies. Het idee is simpel: zonder technologische ondersteuning kan het land het groeiende zorgtekort nooit opvangen. Prognoses wijzen uit dat Japan in 2047 zo’n 700.000 extra zorgverleners nodig zou hebben – die simpelweg niet beschikbaar zijn.
Grenzen en kinderziekten
Toch zijn zorgrobots geen wondermiddel. Een matras dat kan “ruiken” of iemand in bed plast, werkt alleen goed als iemand precies in het midden ligt. Robots moeten regelmatig herstart worden, en niet elk systeem kan goed samenwerken met ziekenhuissoftware. Directeur Ishikawa benadrukt dat standaardisatie van data cruciaal is: “Elke fabrikant schrijft informatie nog in zijn eigen formaat, daardoor gaat veel waardevolle data verloren.”
Daarnaast zijn er culturele en emotionele aspecten. In Japan leeft sterk het geloof dat ook dingen een ziel hebben. Veel ouderen praten met Pepper alsof het een kind of familielid is. Sommigen geven zelfs aan liever door een robot geholpen te worden, omdat ze geen last willen zijn voor anderen.
Nederland volgt met eigen experimenten
Ook in ons land worden sociale robots getest. GGZ Oost-Brabant gebruikt bijvoorbeeld robot Tonnie om cliënten te helpen hun dagprogramma te volgen. De Maatje-pop, ontwikkeld als Nederlandse variant op een Zuid-Koreaanse robot, wordt getest bij mensen met dementie. Eerste onderzoeken laten zien dat robots onrust kunnen verminderen en zorgmedewerkers tijdelijk ontlasten, al vindt niet iedereen het prettig om met een “pop” te praten.
Onderzoeker Bob Hofstede van TU Eindhoven noemt de resultaten “veelbelovend, maar nog pril”. Langdurig onderzoek moet uitwijzen of zorgrobots structureel bijdragen aan kwaliteit van zorg én leven.
Wat kunnen HCC-leden hiervan leren?
De ontwikkelingen in Japan laten zien hoe technologie de ouderenzorg kan ondersteunen – en wat de uitdagingen zijn. Voor HCC-leden biedt dit een aantal waardevolle inzichten:
- Technologie lost personeelstekort niet op, maar verzacht het
Robots nemen zware of repetitieve taken over, zodat zorgverleners meer tijd hebben voor persoonlijk contact. - Mens en machine moeten samenwerken
Robots zijn hulpmiddelen, geen vervangers. Goed ontwerp zorgt voor aanvulling, niet voor concurrentie. - Let op standaardisatie
Net als in Japan geldt ook hier: data moeten uitwisselbaar zijn. Voor wie in de ICT zit, ligt hier een enorme kans om mee te denken over koppelingen tussen zorgsystemen. - Ethische vragen zijn onvermijdelijk
Wie bepaalt hoe een zorgrobot reageert, en hoe ver mag die autonomie gaan? Dit zijn vragen die ook in Nederland snel actueel zullen worden. - Experimenteer en leer mee
Binnen HCC!ai kunnen we samen nadenken over toepassingen, en misschien zelfs prototypes bouwen die aansluiten bij de Nederlandse zorgpraktijk.
Conclusie
Japan laat zien hoe zorgrobots ouderen op de been houden – letterlijk en figuurlijk. Van tilberen tot knuffelzeehonden, van exoskeletten tot virtuele wandelingen: het is een wereld waar technologie en ouderdom elkaar ontmoeten.
Voor Nederland ligt hier een belangrijke les. Onze vergrijzing is minder vergevorderd, maar onvermijdelijk. Door nu al na te denken over de rol van zorgrobots en AI, kunnen we straks zorgen voor een betere balans tussen technologie en menselijkheid. Want, zoals directeur Ishikawa van Shintomi benadrukt: “Robots werken hier samen mét ons, niet in plaats van ons.”
