Kunstmatige intelligentie rukt steeds verder op in de medische wereld, en opnieuw blijkt dat AI zelfs uiterst complexe diagnoses beter kan stellen dan mensen. Uit een internationale studie onder leiding van het Radboudumc, gepubliceerd in Lancet Oncology, blijkt dat AI alvleesklierkanker nauwkeuriger herkent dan de gemiddelde radioloog. Een belangrijke doorbraak, want juist deze kanker wordt vaak pas ontdekt als behandeling nauwelijks nog mogelijk is.
Een van de meest dodelijke kankers
Alvleesklierkanker staat bekend als een van de meest agressieve en dodelijke vormen van kanker. Dat komt vooral omdat de ziekte in het begin bijna geen duidelijke klachten geeft. Buikpijn, misselijkheid, vage vermoeidheid — symptomen die makkelijk aan iets anders worden toegeschreven.
De cijfers in Nederland zijn confronterend:
* Jaarlijks krijgen ongeveer 3300 mensen de diagnose.
* Driekwart van hen is 65 jaar of ouder.
* Bij meer dan de helft is de ziekte al uitgezaaid op het moment van ontdekking.
* Slechts 10 procent leeft langer dan vijf jaar na de diagnose.
Radioloog John Hermans (Radboudumc) legt uit waarom tijdige detectie zo moeilijk is: “Deze tumoren zijn klein, zitten diep in het lichaam en lijken vaak op normaal weefsel. Zelfs ervaren radiologen missen ze. Dat maakt vroege opsporing enorm lastig.”
Een wereldwijde test voor AI
Om de diagnostische kracht van AI eerlijk te meten, verzamelden de onderzoekers bijna 400 CT-scans van patiënten. Deze scans werden beoordeeld door internationale radiologen, zodat een objectieve toets ontstond. Vervolgens mochten AI-onderzoeksteams wereldwijd hun systemen insturen: meer dan 250 modellen deden mee. Die brede aanpak, met identieke data voor iedereen, maakte het volgens hoofdonderzoeker Henkjan Huisman mogelijk om AI écht te vergelijken met menselijke professionals.
AI presteert beter dan gemiddelde radiologen
Uit de resultaten kwam een duidelijke winnaar naar voren. De best scorende AI-systemen:
* Beoordeelden 92% van de scans correct
* Gaven 38% minder valse alarmen dan radiologen
* Presteerden boven het niveau van de gemiddelde radioloog
* Radiologen kwamen gemiddeld uit op 88 procent correct. In een relatief kleine maar kritieke tumorsoort kan die paar procent verschil letterlijk levens redden.
Huisman benadrukt wel dat AI geen vervanging wordt van menselijke specialisten: “Omdat we een betrouwbare toets hebben ontwikkeld, weten we dat de AI die beter presteert dan clinici ook echt effectief is. Maar AI is een hulpmiddel, geen arts.” Radioloog Hermans vult aan: “Radiologen krijgen steeds meer scans. De werkdruk stijgt, maar het aantal collega’s niet. AI kan helpen door verdachte plekken te markeren en twijfels weg te nemen. Dat geeft rust en mogelijk een betere diagnose.”
Nog niet klaar voor de kliniek
Ondanks de indrukwekkende resultaten duurt het nog even voordat deze AI in ziekenhuizen wordt ingezet. De modellen moeten eerst uitgebreid worden getest:
* In meerdere ziekenhuizen
* Met verschillende patiëntengroepen
* In alle ziektestadia
Daarbij speelt één risico een grote rol: valspositieven. Hermans: “Bij zo’n dodelijke ziekte moet je geen onnodige angst veroorzaken. Elke fout heeft enorme impact voor patiënten.” Om die reden breidt het Radboud-team de dataset nu uit naar andere buikscans en bredere patiëntengroepen. Dat onderzoek wordt mede gefinancierd door het Hanarth Fonds, een Nederlands fonds dat zich specifiek richt op AI-toepassingen binnen kankerzorg.
Voorzichtig optimisme
Hoewel de techniek nog niet klinisch wordt gebruikt, spreken de onderzoekers van “een sprankje hoop”. Als AI alvleesklierkanker zelfs maar een paar maanden eerder kan detecteren, kan dat voor sommige patiënten het verschil betekenen tussen niet behandelbaar en wel behandelbaar — tussen maanden en jaren extra leven. Huisman formuleert het voorzichtig maar krachtig:
“We komen dichter bij een toekomst waarin computers radiologen helpen om een extreem dodelijke kanker eerder te vinden. Dat kan levens veranderen — al is het niet morgen of volgend jaar.”