Nederland staat op een kantelpunt. Dat is de overtuiging van ruim vijftig toonaangevende Nederlandse AI-experts uit wetenschap, bedrijfsleven, media en onderwijs. Op verzoek van de minister van Economische Zaken schreven zij het Nationaal AI Deltaplan, een oproep voor een groot, ambitieus en langdurig AI-programma dat qua schaal vergelijkbaar is met de Deltawerken.
Hun boodschap is eenvoudig maar urgent: als Nederland nu geen grote stappen zet, worden we afhankelijk van buitenlandse AI-technologie – vooral uit China en de VS. De komende jaren bepalen of Nederland een speler blijft, of een gebruiker wordt in andermans ecosysteem. Waarom zo’n nationaal plan nodig is
Volgens de experts is AI niet zomaar een technologie, maar de nieuwe motor achter:
* productiviteit
* innovatie
* economische groei
* concurrentiekracht
* veiligheid en digitale autonomie
Nederland heeft volgens hen wél sterke troeven: ASML, de Europese chipindustrie, sterke universiteiten en krachtige sectoren zoals hightech, landbouw, logistiek en energie. Maar wat ontbreekt is een nationale visie en langetermijninvestering.
Het Deltaplan vraagt daarom om:
* een jaarlijks investeringsprogramma van miljarden,
* een staatssecretaris voor AI,
* en fundamentele herziening van wet- en regelgeving.
Minister Karremans noemt de aanbevelingen „concreet en zeer waardevol”.
Meer datacenters, meer GPU’s, meer rekenkracht
Een van de kernpunten is het opbouwen van eigen AI-infrastructuur. Dat betekent:
* veel meer datacenters
* duizenden moderne GPU’s
* een Europese samenwerking om schaal te halen
* oplossen van knelpunten zoals het overvolle elektriciteitsnet en stikstofregels
Ter illustratie: De snelste Nederlandse supercomputer, Snellius, heeft 640 GPU’s. De nieuwe AI-fabriek in Groningen krijgt er 2.500. OpenAI heeft naar schatting meer dan 1 miljoen GPU’s. Het verschil in schaal is enorm. Zonder een Europese AI-infrastructuur blijft Nederland afhankelijk van buitenlandse modellen – waarmee ook de strategische risico’s toenemen. Wie controle heeft over de AI-modellen, bepaalt immers ook de toegang, de normen en uiteindelijk de machtsverhoudingen.
Meer AI in onderwijs en overheid
Het plan pleit verder voor:
* AI-onderwijs op alle niveaus
* toegang tot de beste modellen voor ambtenaren
* nieuwe opleidingsprogramma’s
* betere wetgeving rond datagebruik en financiering
* minder juridische obstakels voor investeerders
Voor startups moet het makkelijker worden om talent aan te trekken door flexibeler arbeidsrecht. Ook zou er een speciale economische zone moeten komen waar tijdelijk mag worden afgeweken van bestaande regels, zodat experimenten sneller kunnen plaatsvinden.
Groen licht voor zelfrijdende auto’s en drones
Nederland loopt sterk achter in het testen van zelfrijdende systemen. In de VS en China rijden al autonome taxi’s rond in hele steden. In Europa is de regelgeving nog streng, en in Nederland mag het simpelweg niet.De experts willen dat één Nederlandse stad wordt aangewezen voor grootschalige experimenten met:
* zelfrijdende auto’s
* bezorgdrones
* autonome logistiek
Dit moet Nederland weer een internationale testpositie geven.
Voorstellen voor ‘vlaggenschip-instituten’
Het meest ambitieuze deel van het plan zijn de nieuwe onderzoeksinstellingen:
* AI Impact Institute. Voor onderzoek naar maatschappelijke, economische en veiligheidseffecten van AI.
* NADI. Nationaal Agentschap voor Disruptieve InnovatieGebaseerd op het Amerikaanse DARPA, dat verantwoordelijk was voor grote doorbraken zoals:
* GPS
* stealth-technologie
* en uiteindelijk het internet
NADI zou projecten financieren die volgens de huidige normen „onmogelijk” lijken – zoals het bouwen van volledig modulaire woningen binnen enkele weken om de woningcrisis te verlichten.
Hoe realistisch is dit allemaal?
De techsector is de laatste jaren teleurgesteld in de politiek door gebrek aan continuïteit en visie. AI speelde bovendien nauwelijks een rol in recente verkiezingscampagnes. Toch zijn de initiatiefnemers hoopvol: over de hele politieke linie groeit het besef dat dit thema geen ideologisch strijdpunt is, maar een investering in economische en technologische zelfredzaamheid.
„Als we niets doen, verliezen we onze concurrentiepositie”, zeggen de auteurs. „Dan maken straks al onze bedrijven gebruik van Amerikaanse modellen – totdat een president als Trump beslist dat we daar geen toegang meer toe krijgen.”
(Gebaseerd op een eerder artikel van NRC Handelsblad, bewerkt en herschreven voor HCC-lezers)