In een tijd waarin kunstmatige intelligentie steeds vaker wordt ontwikkeld, beheerd en gecontroleerd door enkele machtige internationale technologiebedrijven, kiest de provincie Fryslân voor een geheel andere koers. Twintig Friese organisaties – waaronder overheden, bedrijven, onderwijsinstellingen en zorgorganisaties – slaan de handen ineen om samen een eigen AI-infrastructuur op te bouwen. Voor dit ambitieuze initiatief is een investering van 5,5 miljoen euro vrijgemaakt, verspreid over een periode van vijf jaar.
Het doel is duidelijk: de ontwikkeling van een onafhankelijk, regionaal AI-model dat specifiek werkt met Friese data, gericht op Friese vraagstukken en – indien nodig – zelfs communiceert in de Friese taal. Het project is in handen van de coöperatie DataFryslân, een samenwerkingsverband waarin de leden zélf eigenaar zijn van zowel de data als de onderliggende technologie.
Een digitale terp: veilige, eigenzinnige basis voor AI
De initiatiefnemers spreken over de bouw van een “digitale terp” – een verwijzing naar de eeuwenoude kunstmatige heuvels die vroeger bescherming boden tegen overstromingen. Zo’n terp staat voor veiligheid, samenwerking en zelfvoorzienendheid. Diezelfde principes worden nu digitaal hergebruikt. “Een Friese AI kan alleen slagen als we samenwerken en zuinig zijn op onze eigen data. Daarmee creëren we onze eigen digitale veiligheid,” aldus Rudolf Simons, directeur van DataFryslân.
Het Friese AI-model zal getraind worden op data die relevant is voor de provincie zelf: geen landelijke gemiddelden, maar specifieke, herkenbare informatie over de Friese leefomgeving, economie, zorg en cultuur. De hoop is dat dit leidt tot betere besluitvorming, bijvoorbeeld op het gebied van armoedebeleid, circulaire economie of het waterbeheer in het veenweidegebied.
In eigen hand: grip houden op taal, data en digitale besluitvorming
Volgens de initiatiefnemers is het belangrijk dat regio’s als Fryslân niet volledig afhankelijk worden van mondiale AI-systemen zoals die van Google, Meta of OpenAI. “We willen de regie terug. In een wereld waarin het steeds lastiger wordt om de waarheid van de ruis te onderscheiden, helpt het om te vertrouwen op lokale, transparante modellen. Dan weet je wat erin gaat – en wat eruit komt,” zegt Simons.
Een opvallend speerpunt van het project is de ondersteuning van de Friese taal in de AI-systemen. Het idee is dat bijvoorbeeld zorgrobots of digitale assistenten die Fries spreken én de Friese cultuur begrijpen, veel beter aansluiten op de belevingswereld van de gebruikers in deze provincie. “We willen onze AI-modellen voeden met Friese teksten, beelden en geluiden – van lokale nieuwsarchieven tot oude films – zodat ze werkelijk begrijpen wat Friesland is.”
Unieke samenwerking tussen sectoren
Wat het project bijzonder maakt, is de breedte van de coalitie. Niet alleen overheden, maar ook onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties en zelfs huurdersverenigingen doen mee. “Van de deelnemende partijen is ongeveer de helft afkomstig uit de publieke sector,” licht Simons toe, “maar we zien ook betrokkenheid van kenniscentra, belangenbehartigers en burgercollectieven zoals Huurdersbelang Fryslân.”
Door die brede vertegenwoordiging moet het AI-model straks breed inzetbaar zijn: in de zorg, het onderwijs, beleidsontwikkeling en dienstverlening aan burgers. De ontwikkeling gaat stap voor stap, maar de eerste toepassingen zijn al zichtbaar voor 2026. “We verwachten nog voor de lancering al werkende modules te tonen. Denk aan systemen die kunnen voorspellen waar sociale hulp het meest nodig is, of AI-tools die onderwijsinhoud kunnen aanpassen aan lokale behoeften.”
David tegen Goliath?
De vraag blijft: heeft een regio als Fryslân kans van slagen tegenover het geweld van mondiale techreuzen? Simons gelooft van wel. “Wij hoeven geen concurrent te zijn van ChatGPT of Google Bard. Maar wat we wél willen, is dat we op lokaal niveau eigen keuzes kunnen maken en niet afhankelijk zijn van modellen die zijn getraind op Amerikaanse normen en wereldwijde trends. Onze vragen zijn anders, onze antwoorden moeten dat ook zijn.”
De AI-infrastructuur die nu in Fryslân wordt gebouwd, is dan ook geen geïsoleerd project, maar onderdeel van een bredere beweging richting digitale autonomie. Andere regio’s in Europa kijken met belangstelling mee. De kans bestaat dat Fryslân – opnieuw – een pionier wordt, deze keer niet met terpen, maar met digitale bescherming tegen een steeds complexer datalandschap.
Vooruit kijken: AI met een hart voor de regio
In een wereld waar data vaak een handelswaar is geworden en waar algoritmes besluiten nemen die ver van ons bed lijken, kiest Fryslân voor een ander pad. Door lokaal eigenaarschap, transparantie en samenwerking centraal te stellen, bouwt de regio aan een AI-systeem dat niet alleen functioneel is, maar ook sociaal verantwoord en cultureel ingebed.
Voor techliefhebbers, beleidsmakers én nieuwsgierige burgers biedt dit project een interessante blauwdruk voor hoe kunstmatige intelligentie níet per se grootschalig en ongrijpbaar hoeft te zijn, maar ook dichtbij en herkenbaar. De Friese AI wordt geen alternatief voor Silicon Valley, maar een aanvulling voor wie verder kijkt dan de digitale horizon.
Wil je als HCC-lid meedenken of praten over dit soort regionale AI-initiatieven? Meld je dan aan bij HCC!ai of bezoek een van onze bijeenkomsten over verantwoorde technologieontwikkeling.
