De computer en 'de vrije wil'

U kunt het commentaar van twee reviewers onderaan de pagina vinden. Wilt U hier commentaar aan toevoegen, dan kan dat via de webmaster.

U zult met goed gevolg de basisschool doorlopen hebben en daar geleerd hebben dat wij deel uitmaken van een opgebouwde wereld?

De opgebouwde wereld kort samengevat:
Met het verschijnen van de filosofie enige eeuwen voor onze jaartelling, begon ook de verwoording van het besef dat de mens leeft in een opgebouwde wereld (Democritus 460-371 v. Chr.). Het bijbelboek Prediker, 'Alles is ijdelheid' of in een nieuwe vertaling 'Alles is lucht en leegte' van enige eeuwen later spreekt over de gevolgen van die opbouw van werkelijk alles ^*1.

Als u nu pas kennis hiervan neemt, kan het zijn dat dit wat ontluisterend overkomt. U moet echter bedenken dat na de basisschoolleeftijd de levenskijk, door invloed van hormonen, te mooi is. In de opgebouwde wereld zijn een optimistische en een pessimistische levenskijk van minder belang ^*2. Het is gewoon 'alles wat is, is opgebouwd'. De opbouw van de wereld wordt in de meeste levensbeschouwingen aanvaard.

In juni 2012 verscheen een boek van Lawrence Krauss: 'Universum uit het niets, waarom er iets is in plaats van niets'. Dit 'iets uit niets' kan mogelijk de eerste bouwstap van alles zijn. Kortom de mens leeft in een illusie.

In het dagelijks leven zijn wij er ons nauwelijks van bewust dat alles is opgebouwd. Als men echter te maken krijgt met vragen die ons bestaan raken, zoals 'bestaat de vrije wil', dan moeten wij, die deel uitmaken van die opbouw, er ons rekenschap van geven dat, wat in wezen illusie is, voor ons wel degelijk betekenis heeft ^*3.

 Met bovenstaande kennis kan nu de vraag gesteld worden: Kun je voor de computer een 'vrije wil' bouwen?

Het is prettig maar niet noodzakelijk dat de lezer voor het volgende op beginnersniveau bekend is met de computertaal BASIC ^*4.

In het boekje 'Over Micro-elektronica' van Hans de Witte ^*5, staat op blz. 20 de volgende zin: 'Microprocessoren kunnen de opgeslagen informatie foutloos en snel bewerken, zij het uitsluitend -opnieuw- op basis van een programma dat in het algemeen door mensen moet zijn gemaakt'. Het opmerkelijke in deze uitspraak is dat niet wordt uitgesloten dat een programma ook door een computer kan worden gemaakt. Men kan zich voorstellen dat in een programma in de computertaal BASIC een BASIC-regel wordt gegenereerd en in een stringvariable wordt opgeslagen. Nu is het probleem van BASIC dat deze string wel op het scherm of de printer kan worden afgedrukt, maar niet kan worden uitgevoerd. Met andere woorden de aanwezige BASIC-interpreter is niet bereikbaar. Het is echter mogelijk de BASIC-interpreter uit te breiden met een commando 'voer wat in de stringexpressie staat uit', kortweg DO <stringexpressie> ^*6. Een BASIC-interpreter kan gezien worden als een subroutine die een BASIC-commando, -statement, -regel of een BASIC-programma als argument meekrijgt. Er is niets op tegen dat deze subroutine van uit diezelfde subroutine wordt aangeroepen. Dat wordt ook wel recursieve aanroep genoemd. In het kader van de opgebouwde wereld, moet 'DO' gezien worden als een belangrijke bouwstap. Dat deze vorm van recursie bij BASIC mogelijk is komt doordat BASIC de stringvariable kent. In een string laat zich met gemak een BASIC-statement of -regel opslaan.

Het wordt nu ook duidelijk dat het begrip taal uit twee delen bestaat:

1. De commando's en statements, die aaneengeregen kunnen worden tot een programma.
2. De interpreter(-subroutine), die opnieuw in twee delen gesplitst kan worden, eventueel enz.,enz., totdat het hardware-niveau bereikt wordt.

Maar omgekeerd kan met het DO-statement taal gecreëerd worden met als interpreter een BASIC-programma.

'DO' heeft iets van het 'RUN'-statement, het commando of statement opgeslagen in de string wordt uitgevoerd, 'de gedachte wordt daad'.

Het was een groot gemis dat een los BASIC-statement of -regel alleen via het toetsenbord uitgevoerd kon worden .

Door 'DO' wordt de formele taal verlaten en wordt op een intuïtieve manier verder gegaan. Het is zaak dat hier zorgvuldig mee wordt omgegaan. Bij robottoepassingen bestaat het gevaar dat de robot zijn maker te lijf gaat.

De computer kan zonder 'DO' uitsluitend taken uitvoeren. Echter met 'DO' is het mogelijk dat de computer zelfstandig beslissingen gaat nemen. Om hier van vrije wil te spreken zal iets te ver gaan, wel zal het gedrag van de computer onvoorspelbaar zijn. Bij de mens zien we een grote overeenkomst met het DO-statement, ook hier wordt 'de vrije wil' betwijfeld. Maar ook bij de mens is het in ieder geval zeker dat het gedrag onvoorspelbaar^*7 is.

Noten:

^*1 Het oude testament in Leidse vertaling met inleidingen en toelichtingen. Uitgave Brill 1906 Leiden.

^*2 De optimist: "Hoe ver zullen wij het nog brengen." De pessimist: "Hoe ver zal het nog met ons komen."

^*3 Doch de sferen der waarheid zijn nu eenmaal minder permeabel, dan die der illusie. Citaat uit WILLEN, WETEN, SPREKEN van L.E.J.Brouwer. (Euclides 1933 blz. 190).

^*4 BASIC is een laagdrempelige programmeertaal die snel te leren is, en meer flexibel is dan talen die een GOTO-statement missen.

^*5 Staatsuitgeverij 1980, ISBN 90 12 62871 X

^*6 De computertaal LISP bevat 'EVAL' dat dezelfde werking heeft als 'DO'. LISP wordt veel gebruikt voor kunstmatige intelligentie.

^*7 De onvoorspelbaarheid bij de computer zowel als bij de mens wordt verklaard door de chaostheorie. (Ook de weersverwachting valt onder de chaostheorie.)


(HP 10 juni 2013)

Commentaar

Peter Uilenreef merkt op:

• Het begrip "opgebouwde wereld" wordt nog steeds niet helemaal duidelijk. [Ondanks discussies hierover op de bijeenkomsten (GV).] Filosofisch doet het denken aan materialisme / naturalisme / fysicalisme; duidelijk geen Cartesiaans dualisme met "geest" als zelfstandige entiteit / essentie.
• Het is interessant om te lezen dat Henk het begrip en mechanisme van de recursieve aanroep en het adapteren van de eigen code (bekend uit Lisp) in Basic al vroeg heeft onderkend en geïmplementeerd.
• Of het aanpassen van het eigen "programma" aan ervaringen (onder andere door ontvangen input) leidt tot "vrije wil" is voor mij nog een punt van discussie.

(PU 10 juni 2013)

Gerard Vriens voegt daaraan toe:

Ik vond (en vind) het een uitstekend idee om de filosofische implicaties van deze programmeerconstructie (en soortgelijke constructies, zoals EVAL in LISP en eval in Python) in een apart artikel verder uit te diepen; maar in dat opzicht schiet het artikel wat tekort bij mijn verwachtingen.

• De "technische" informatie over het DO-statement is grotendeels letterlijk overgenomen uit een eerder artikel van Henk in Kennisgeving (1996 nr.2, pp.4-5). Natuurlijk staat het een auteur vrij om uit eigen werk te citeren; maar daardoor wordt een kans gemist om de materie nog wat helderder te formuleren, met name ook voor niet-programmeurs. Dat had het toegankelijker kunnen maken voor leken op het gebied van de informatica die mogelijk wèl in "het probleem van de vrije wil" geïnteresseerd zijn. Ik vermoed dat die toch ook tot de doelgroep van de auteur behoren.
• Maar ook de filosofische kant wordt naar mijn mening niet goed belicht. De essentie van filosofie is toch "het denken", bij voorkeur op een niveau dat wat dieper gaat dan wat losse associaties. In dit artikel wordt echter veel essentiële informatie bekend verondersteld; redeneringsstappen worden niet duidelijk gezet, technische details weggelaten, en gehanteerde begrippen (zoals "opgebouwde wereld") niet echt uitgelegd. De woorden "dus", "want" en "daarom" komen geen enkele maal in het artikel voor!
• En vooral is het niet echt duidelijk welk punt de schrijver nu precies over vrije wil wil maken. Hij lijkt geen enkel echt standpunt te willen innemen. Niet over wat vrije wil nu precies is; niet over de vraag of mensen vrije wil hebben; en niet over de vraag of computers het kunnen hebben (al dan niet met behulp van het DO-statement). Heeft vrije wil iets te maken met onvoorspelbaarheid, en zo ja, wat? Het blijft allemaal wat in het luchtledige zweven...

(GV 10 juni 2013)